HOOYADA QAALIGA AH,
Salaan wacan,
Shaqaalahaaga WIC
HEL DARYEELKA AAD U BAAHAN TAHAY
- Tallaaladu waxay kaa ilaalinayaan fayrasyada iyo cudurada sida COVID-19, jadeecada, dabaysha, iyo teetanada.
- Dhallaanku waxay heli doonaan inta badan tallaalladooda marka ay 2 jirsadaan. Tallaalada qaarkood ayaa loo baahan yahay waqtigaas kadib.
- Weydii dhakhtarka daryeelkaaga caafimaadka tallaalada aad u baahan tihiin adiga iyo canugaaga.
- Waa muhiim in aad la socoto tallaaladi ugu danbeeyay ee canugaaga.
- Xafid diiwaanka tallaalka adiga iyo canugaaga. Diiwaanka la imow dhammaan ballamaha.
DOORO CUNTOOYIN CAAFIMAAD LEH

1 Qaadasho = 1 Wiqiyadood (30 garaam)
Naasnuujinta:
Naasnuujin-La’aanta:
Tusaalooyin:
- 1 cad oo rooti ah ama toortilla ah
- ½ bur kuuskuus ah ama hanbeegar
- ½ koob karsan oo bariis, baasto ama seeriyaal ah
- 1 koob oo nooca jeexjeexyada seeriyaalka fidsan
Cun badarka qolofkiisa wata sida:
- Boorashka
- Rootiga ama kuuskuusyada qamadiga qolofkiisa wata
- Bariiska Cas
- Baastada qamadiga qolofkiisa wata
- Toortillada (qamadiga qolofkiisa wata ama qaloon)

1 Qaadasho = ½ Koob
Naasnuujinta:
Naasnuujin-La’aanta:
Tusaalooyin:
- 1 koob oo khudaar cayriin ah ama la kariyey
- 1 koob oo salaar ah ama cagaarka kale ee caleenta leh
- ½ koob oo khudaar ama yaanyo shiidan ah
Tallooyin:
- Cun noocyo iyo midabo badan: cagaar madow, oranji, casaan, jaalle, basali, iyo caddaan
- Ku dar: ukumo shiilan, bariis, baasto, salad, iyo cuntada suugaysan

1 Qaadasho = ½ Koob
Naasnuujinta iyo Naasnuujin-La’aanta:
Tusaalooyin:
- ½ koob oo ah miro jarjaran ama karsan
- 1 mir – tufaax, oranji, miro guduud, iwm.
- ½ koob oo 100% miro shiidan ah
- ¼ koob oo miro qalalan ah
Tallooyin:
- Cun noocyo iyo midabo badan leh: casaan, jaalle, oranji, buluug, cagaar, basali, iyo caddaan
- Miraha cadadka ah ama jarjaran ku dar seeriyaalka, canjeerada, macmacaanka, iyo caanaha la fadhiisiyay

1 Qaadasho = 1 Koob
Naasnuujinta iyo Naasnuujin-La’aanta:
Tusaalooyin:
- 1 koob oo caano ah
- 1 koob oo caano la fadhiisiyay ah
- 3 cad (2 wiqiyadood – 60 garaam) Jiista Mareykanka (warshadaysan)
- 1½ wiqiyadood (45 garaam) cheddar ah ama jiis la mid ah
- ⅓ koob oo jiis la jarjaray ah
- 1 koob oo caanaha soyga ah
Tallooyin:
- Dooro caanaha dufanka yar leh ama kuwa aan dufanka lahayn
- 1½ wiqiyadood (45 garaam) oo qaadashada jiista ah waa cabbirka 3-4 xabbo oo laadhuu ah

1 Qaadasho = 1 Wiqiyadood (30 garaam)
Naasnuujinta:
Naasnuujin-La’aanta:
Tusaalooyin:
- 1 wiqiyadood (30 garaam) oo ah hilib, hilib digaag, shinbirta turki, ama kalluun
- ¼ koob oo ah kalluunka tuna khafiifka ah ee qasacadaysan
- 1 ukun
- ¼ koob oo digir karsan ah ama tofu
- 1 qaado oo subagga lawska ah
Tallooyin:
- Qaadasho 3-wiqiyadood ah (90 garaam) waa cabbirka xirmo turub ah
- Dooro hilib caato ah – kari, dub, ama ku kari dab toos ah
- Digirtu waa il weyn oo borotiin ah
CUN QURAAC, QADO, IYO CASHO
A & C
QURAACDA
1 koob oo biyo ah
½ oranji la jarjaray

1 cad oo rootiga badarka qolofkiisa wata laga sameeyay
1 ukun adag oo la kariyey
QADADA
1 koob oo biyo ah
½ koob oo istaroowbeeri weyn, oo jarjaran
1 koob oo kaarooto jarjaran

2 cad oo rootiga badarka qolofkiisa wata laga sameeyay
oo leh 3 wiqiyadood (90 garaam) oo dheylada hilibka shinbirta turki
oo leh ¼ koob oo salaar ah iyo ¼ koob oo yaanyo ah
FIKRADAHA CUNTADA FUDUD
biyo u dhexeeyo raashinka iyo cuntada fudud
½ koob oo qajaar jarjaran ah
½ koob oo miro guduud jarjaran ah

½ koob oo yaanyo yaryareey ah
1 koob oo ah caanaha dufanka yar leh ama kuwa aan dufanka lahayn
5 ama 6 buskutka laga sameeyay badarka qolofkiisa wata oo leh kalluunka tuna
3 ama 4 cad oo jiis ah
CASHADA
1 koob oo canab ah
1 koob oo kabashka Eeshiya ah (Asian slaw)

1 koob oo bariiska cas ah
oo leh ½ koob hilib digaag ah
oo leh 1½ koob oo khudaar ah
1 koob oo ah caanaha dufanka yar leh ama kuwa aan dufanka lahayn
FIKRADAHA QURAACDA
Waqti u Yeel Quraacda Waxay kaa caawinaysaa inaad tabar yeelato maalinta. Waa kuwaan dhowr fikradood.
Hal cunto ama ka badan ka dooro koox kasta oo hoose.
TUSAALE: English Muffin + Moos + Subagga Lawska
- Bur kuuskuus
- Seeriyaal
- Qamadiga qolofkiisa wata ama rootiga toortillada qaloonka laga sameeyo
- Buskut
-
English muffin
- Boorash ama shurbad
- Rootiga sabiibka
- Rootiga badarka qolofkiisa wata
- Miraha Granola ama macmacaan mushakal ah
- Waffle-ka badarka qolofkiisa wata
- Suugada Tufaaxa
- Basbaaska cagaaran
- Yaanyo
- Tufaax
-
Moos
- Qare
- Oranji
- Miro guduud
- Cananaas
- Sabiib
- Istoroowbeeri
- Caanaha dufanka yar leh
- Jiiska dufanka yar leh
- Caanaha la fadhiisiyay ee dufanku ku yar yahay
- Ukun, karsan
- Lowska (sida walnuts)
-
Subagga lawska Peanut ama subagga lowska nut
- Suugada Hummus
WAXGARAD U AHOW CUNTADA DEGDEGGA AH
- Hanbeegar hilib digaag oo duban
- Hanbeegarka hilibka shinbirta turki ama afokaadhada
- Hanbeegar ama hanbeegarka jiista
- Biiso dusha laga mariyay basbaas cagaar, yaanyo, iyo maashruum
- Baradho duban oo leh khudaar iyo jiis dusha laga mariyay
- Digir bur ku duuban
- Miro
- Biyo, caano dufan yar leh, ama 100% juus

QAADO FOLIK AYSIIDH MAALIN KASTA.
Hubi waxyaabaha ku qoran nafaqada si aad maalin kasta u hesho folik aysiidh kugu filan.
- Qaado feetamiin uu ku jiro ugu yaraan 400 mcg oo folik aysiidh ah maalin kasta.
- Cun baaquli seeriyaal quraac ah oo leh 100% qiimaha maalinlaha ah ee folik aysiidh maalin kasta.

Cun cuntooyinka leh folik aysiidh xitaa haddii aad qaadato kaniini fitamiin ah ama aad cunto seeriyaal la xoojiyay.
- Quraacdaada ku dar qaraha cantaloupe, oranji, ama istarowbeeri
- Dooro salaarka cagaarka madow ah ama cagaarada, sida romaine, caleenta cagaaran, ama isbinaajka ceeriin si aad ugu darto salarka ama saandhawiijyada.
- Laws ama sugab laws ku darso cuntada fudud.
- Isku qas suugo dhadhan fiican leh oo isticmaal khudaar ceeriin ah sida borokooli iyo kabashka ubaxa leh ama isticmaal yaanyo yaryareey iyo kaarooti yaryariis si aad uga samayso suugo.

KAWARAN AYROONKA?
Kadib dhalmada canugga, ayroonka ku jirta jirkaada waxaa laga yaabaa in ay yar tahay. Tani waxay kaa dhigi kartaa mid tabar daran oo daalan.
Dhakhtarka daryeelkaaga caafimaadka ayaa kugula talin kara fitamiin leh ayroon ama in aad sii wadato qaadashada fitamiinkaaga dhalmada ka hor.
- Seeriyaalka quraacda ee lagu xoojiyay ayroonka
- Digirta qalalan ee la kariyey sida digirta cad, lentils, digirta waawayn ee cadcad, ama digirta pinto
- Hilibka cas ee caatada ah
- Tofu
- Ukumaha
- Cagaarada sida isbinaajka, cagaarada kolaadhka, iyo cagaarada bagalka
- Baradho qolofkeeda wadata
- Juuska Prune
- Rootiga badarka qolofkiisa wata


- Juuska Oranjida
- Liin banbeellada
- Baradhada duban
- Yaanyada
- Barbarooniga
- Borokooli
ISBEDDELLADA YARYAR IYO DOORASHOOYINKA CAAFIMAADKA QABA WAXAY KAA DHIGAYAAN MID CAAFIMAAD QABA!

Qeyb ka guro cuntada, sida buskutka, macmacaanka mushakalka ah, rootiga guntan, cadadka jiista, iwm., oo ku guro weelal gaar ah ama bacaha afka jiinyeerka ku leh. Weli kasii wanaagsan, ku rid khudaarta weel si aad u hesho cunto fudud oo caafimaad leh oo degdeg ah oo leh kalooriyo yar.

Cuntada qoyska ku bilow baaquli khudaar ah ama saladh dhexda loo dhigay miiska oo wax badan cun. Cuntada weyn weel kaga soo rido jikada. Isticmaal hagaha MyPlate si aad u hagaajiso saxankaaga barta www.myplate.gov.

Naftaada xasuusi in ay caadi tahay in aad joojiso wax cunista ka hor inta uusan dhammaan saxanka ama ka hor inta qofkasta uu bogin wax cunista.

Isticmaal saxamo yaryar. Daraasaduhu waxay muujinayaan in aan wax badan cunno marka aan isticmaalno saxamada waaweyn.

Dooro cuntooyin leh midabo kala duwan oo ka dooro kooxo cunto ah oo kala duwan. Go'aanso in aad cabbitaanada macaan, buskutka, doolshada, nacnaca, iyo jallaatada u doorato sidi macmacaan marmar ah. Xaddid hilibka, sida shafka, hilibka doofaarka, iyo hilibka duuban.

Isku day cuntooyin caafimaad leh oo isticmaala dufan, sonkor, iyo milix yar.

Mararka qaar waxaa laga yaabaa inaan gaajo dareeno marka aan oomanahay. Biyaha ku dadaal maalinta oo dhan. Kabashada biyaha waxay kaa caawin kartaa in aad dharagto si aadan wax badan u cunin.

Firfircoonaanta waa ay ku caawinaysaa sidoo kale. Firfircoonaanta waxay hooyooyinka cusub ka caawisaa yaraynta walbahaarka – oo ilmo dhalistu waxay noqon kartaa mid walbahaar badan! Weydii dhakhtarkaaga marka ay caadi tahay in la jimicsado kadibna u bilow tartiib.
NOQO MID U FIRFIRCOON JIR CAAFIMAAD QABA
- Inay ku siiso tamar
- Yaraynta walbahaarka waxayna kaa caawinaysaa in aad nasato
- Toosinta murqahaaga
- Inay kaa caawiso inaad u ekaato oo aad dareento fiicnaan

U qaado si fudud, marka koowaad.
Jirkaagu waxa uu u baahan yahay inuu bogsado. Weydii dhakhtarka daryeelkaaga caafimaadka waxa aad sameyn karto iyo goorta aad samayn karto.
Ku bilow socod 5 ama 10 daqiiqo ah.
Hal toddobaad kadib, soco waxyar ka badan ama ka fog. Dejiso yool kuu shaqaynayo.
- Bartaada ku dhaqdhaqaaq marka aad daawanayso TV-ga ama aad ku hadlayso taleefanka
- Daaro muusig oo ciyaar
- Ka codso saaxiibadaada iyo qoyska inay kugula soo biiraan
BEDDEL CAADOOYINKA CAAFIMAADKA MIDBA MAR.
La qabso hal isbeddel ka hor inta aadan samayn kan ku xiga.
TUSAALE:
Jar hal cabbitaan oo macaan maalinti.
TUSAALE:
Quraacda cun caanaha la fadhiisiyay ee dufanku ku yar yahay ama qadada ku darso khudaar ceeriin ah.
TUSAALE:
Daaro muusig oo la qoob ciyaar canugaaga..
WAQTI U YEEL NAFTAADA
- Inaad tamar badan yeelato
- Inaad u fikirto si cad
- Si wanaagsan u bogsato

KA DHIG CANUGAAGA MID BADBAADSAN OO CAAFIMAAD QABA
- Caday ilkahaada (iyo carrabka) ugu yaraan 2 jeer maalinti.
- Dun ku findhicil ilkahaaga maalin kasta.
- Cab biyo, ha cabbin cabitaanada sonkorta lagu macaaneeyay.
- Raadso baaritaanka ilkaha 6-dii biloodba mar.
WALBAHAARKA DHALMADA KADIB AH
Haddii aad u malaynayso in aad qabtid Walbahaarka Dhalmada Kadib Ah, kala hadal dhakhtarkaaga daryeelka caafimaadka si aad caawimo u hesho. Waxaad mudan tahay inaad fiicnaato.
- Dareemidda murugo badan
- Oohinta marar badan
- Cunto cunis la'aanta ama cunto cunis joojin la'aanta
- Hurdo la'aan ama rabitaanka in aad markasta iska jiifto
- Ma rabtid in aad naftaada daryeesho
- Kuma raaxaysatid nolosha
- Dan kama lihid canugaaga
- Dareenka in aad naftaada ama canugaaga waxyeesho
- Ka cabsashada in aad keligaa la joogto canugaaga
- Aad uga welwelidda canugaaga
- Kursi ku fadhiiso.
- Gacmahaaga saar calooshaada.
- Neef ku jiid sankaada adigoo si tartiib ah u tirinayo ilaa 4. Hay hal ilbiriqsi.
- Ka neefso afkaaga adigoo si tartiib ah u tirinayo ilaa 4.
FAHMIDDA TILMAAMAHA CANUGAAGA

- Gacmihiisa u dhaweeyaa afkiisa
- Soo laabaa lugahiisa iyo gacmihiisa
- Samaynayaa codad wax nuugis ah
- Soo taagaa bishimihiisa
- Raadiyaa naaska afkiisa (ibta)

- U nuugi karaa si tartiib ah ama wuu joojiyaa nuugista
- Dabcin karaa gacmihiisa iyo cududihiisa
- Kasii jeesan karaa naaska
- Iska kaa riixi karaa
- Seexan karaa

Marka aan diyaar u ahay inaan ciyaaro.
Inta dhallaankaagu sii korayo, waxaad si fiican u awoodi doontaa inaad sheegto marka uu diyaar u yahay inuu sameeyo macaamil, waxbarto, ama ciyaaro.
Marka canugaaga uu ku waydiinayo in aad ka caawiso inuu waxbadan ka ogaado adiga iyo dunidiisa cusub, waxaa laga yaabaa inuu:
- Yeesho weji iyo jir dabacsan
- Raaco codkaaga iyo wejigaaga
- Xagaaga yimaado
- Ku dhaygago wejigaaga
- Madaxa kor u qaado

Marka aan u baahdo wax ka duwan.
Inta aad sii baranayso canugaaga, waxaad bilaabi doontaa inaad barato waxa uu isku dayayo inuu kuu sheego. Tani waxaa ay qaadataa waqti.
Marka canugaaga uu doonaayo inuu ka nasto ciyaarta iyo waxbarashada ama uu ubaahan yahay xoogaa waqti aamusan, waxaa laga yaabaa inuu:
- Aragga ka duwo, ka jeesto, ama dhabarka u jeediyo
- Wajiga kaduudo ama arag dhaygagsan ku yeesho indhihiisa
- Adkeeyo gacmihiisa, cududihiisa, ama lugihiisa
- Hamaansado ama seexdo
CANUGAAGA SII BILOWGA UGU WANAAGSAN – NAASNUUJI!
Naasnuujintu waa dabiici, laakiin waxay qaadan kartaa waqti iyo barasho. Adiga iyo canugaaga waxaad baranaysaan 3-da toddobaad ee ugu horreeya. Waa ay sahlanaanaysaa intaas kadib.
Nasiino qaado. Waxaad tamar badan u yeelan doontaa canugaaga.
Cab biyo, caano, iyo 100% juus marka aad oonto. Hakuu diyaarsanaado cabbitaan aad cabto marka aad naasnuujinayso.
- Jiis iyo buskut
- Miro
- Caanaha la fadhiisiyay ee dufanku ku yar yahay
- Lawska iyo sabiibka
- Seeriyaal
- Saandhawiij
- Jiis
- Miro
- Juuska Oranjida ee leh kaalshiyaamta
- Tofu (laga sameeyay kaalshiyaam)
- Kale iyo cagaarada koladh
- Cuntooyinka kale ee lagu xoojiyay kaalshiyaamta
Wac WIC ama la-taliye naasnuujin haddii aad qabto su'aalo ku saabsan naasnuujinta.

NAASNUUJINTA – ADIGA AYAY KUU FIICAN TAHAY, CANUGGA AYAY U FIICAN TAHAY
- Waxay leeyihiin xasaasiyad yar
- Inta badan waxyar ayay xanuunsadaan
- Waxay leeyihiin shuban iyo calool istaag yar
- Waxay khatar yar ugu jiraan ku dhimashada hurdada (SIDS)
- Waxay lacag yar ku bixiyaan cuntada ilmaha
- Dhaqso ayuu qaabkooda ku soo laabtaa
- Waxay khatar yar ugu jiraan kansarada qaar iyo nooca 2 ee sonkorowga
TALLOOYINKA SIINTA CANAHA LA QASO
Qasidda caanaha waa sida raacidda tilmaamaha cunto karinta; isku darka maaddooyinka si sax ah waa muhiim. Canugaaga waxa uu u baahan yahay inuu raaco tilmaamaha isku qasidda ee gasaca ku qoran. Xusuusnoow in aad mar walba marka koowaad masaasada ku shubto biyaha kadibna caanaha budada ah.
Haddii dad kale ay kuu xannaaneeyaan canugaaga, xaqiiji in ay garanayaan sida si sax ah la isugu qaso oo loo diyaariyo caanaha.
Daadi caanaha kusoo hara masaasada kadib marka aad siiso. Haddii aad goorhore u sii diyaarinayso masaasadaha, ku kaydi firunjeerka ilaa aad diyaar u tahay in aad ku quudiso canugaaga. U diyaari kaliya masaasado ku filan 24 saac.
Caanaha lagu kulayliyo mikroweefta waxay afka ka gubi kartaa canugaaga. Masaasadda ku kululee biyo kulul. Masaasadu waa in ay qandac ahaato – oo aysan kululayn.
Canugaaga waxa uu u baahan yahay kaliya caanaha qasan ee ku jira masaasadda; marna cabbitaano macaan ama biyo haku shubin masaasadda canugaaga.
ILAALINTA BADQABKA
Sigaar dhuuqista ama isticmaalka tubaakada ama badeecadaha nikotiinta waxay saameyn karaan caafimaadkaaga. Qiiqa ama qaaca ka soo baxa sigaarka ama qalimaanta uumiga lagu jiido waxay saameyn karaan dadka kuu dhow. Sigaar ku dhuuqista ilmaha ama carruurta agtooda waxay kordhin kartaa khatarta in ay ku dhacaan hergab, caabuqa dhegaha, Cudurka Dhimashada degdega ah ee Dhallaanka (SIDS), ama cudurka neefta.
Tixgeli xeer aan sigaarka laga oggalayn gurigaaga iyo gawaaridaada. U sheeg dadka in aysan sigaar ku ag dhuuqin adiga iyo canugaaga.
Waanu ognahay sida ay u adag tahay in la iska joojiyo ama la yareeyo waxyaabaha laga sameeyay tubaakada ama nikotiinta. Haddii aad ku dhibtoonayso in aad iska joojiso ama aad yarayso balwadaada, waxaanu kuu haynaa kheyraad. Booqo www.quitnow.net si aad uga hesho taageerada joojinta tubaakada ama isticmaalka nikotiinta oo ay ku jiraan tababar bilaash ah, qorshe joojin oo bilaash ah, iyo agab waxbarasho.
Ka fogaanshaha khamrada, marijuwaanada, iyo daroogooyinka kale waxaa loogu talinayaa si loo ilaaliyo caafimaadkaaga iyo badbaadadaada iyo kan canugaaga ama carruurtaada waaweyn. Waxaan haynaa kheyraad lagu taageero dadaaladaada aad ku joojinayso ama aad ku yaraynayso balwadaada.