WAXAAN AHAY DHALLAANKAAGA
Waxaan sida ugu wanaagsan ugu koraa jacaylka iyo cuntada saxda ah.
- Waxaan u baahanahay caanaha naaska ama caanaha la qaso oo leh macdanta birta (iron) ilaa aan ka gaarayo da'da hal sano. Wali waad isii naasnuujin kartaa marka aan dhaafo hal sano.
- Waan kala aqaanaa marka aan gaajaysanahay iyo marka aan dharagsanahay. Waxaan kuugu sheegayaa hadba qaabka aan u dhaqmo. Fadlan cunto isii marka aan u dhaqmo si gaajaysan. Aan wax cuno ilaa aan ka dhargo.
- Waxaan samayn doonaa koritaan degdeg ah muddo 6 bilood ah. Waxaa dhici karta in mar walba ama wakhti dheer la i quudiyo.
- Si dhakhso ah ayaan u korayaa. Haddii aan caanaha naaska nuugo ama caanaha qasan ee dhalada ku jira, waxaa jiri kara wakhtiyo aan cabayo in ka badan 4 wiiqadood (115 ml) markii wax la i siinayo.
- Marka aan jiro 7 ama 8 bilood, iga caawi sidii aan u baran lahaa inaan koob wax ku cabo. Isii koob ay ku jiraan caanaha naaska, caanaha la qaso, ama biyo marka aan cuntada ama cuntada fudud cunayo.
Marka aad i Caawiso Waxaan Baran Doonaa Sida Cuntada loo Cuno
Marka aan 6 bilood jiro, waxaan bilaabi karaa cunista cuntada adag. Fadlan tartiib u soco.
Haddii qoyskeenu qabo xasaasiyad ama aan dhashay anoo shin dhamaysan, la hadal bixiyahayga daryeelka caafimaadka ama WIC kahor inta aanan bilaabin cuntooyinka adag.
Hubi inaan Diyaar Ahay
Si aan cuntooyinka adag u cuno, waa inaan awoodaa inaan:
- Fariisto madaxaygana xajin karo.
- Muujiyaa inaan cunto rabo aniga oo afka kala qaadaya ama qaadada ka qaadanaya.
- Muujiyo inaanan cunto rabin aniga oo afka isku qabsanaya ama madaxa kaa leexinayo.
WAXAAN MARI DOONAA 4 MARXALADOOD OO CUNTO AH:
1
Cunto Jilicsan: la jajabiyay ama miishaariyo
2
Cunto Shiidan: jilicsan oo burar yaryar leh
3
Cunto La jarjaray: xoogaa cadad ah leh
4
Cunto Gabalo ah kamid ah cuntada caadiga ah
KA DHIG CUNTADAYDA KOOWAAD HAL CUNTO
- Halkii marba hal cunto oo cusub isii. Tani waxay iga caawinaysaa inaan la qabsado cuntooyinka cusub.
- Qafiifi adiga oo ku daraya caanaha naaska ama kuwa la qaso. Si tartiib-tartiib ah ayaad u adkayn kartaa.
- Waxaan cuni karaa ilaa hal qaaddo si aan u bilaabo kaddibna waan sii badaniyaa marka aan la qabsado inaan qaadada wax ku cuno.
Sug 3-5 maalmood kahor inta aadan igu dayin cunto cusub.
- Ku bilow cuntada aan u dulqaadan karo. Isii waxa aad ogtahay inaan jeclahay adiga oo iigu daraya cuntada cusub. Waan ka heli doonaa waxyaabaha kala duwan.
- Iga fiiri astaamaha xasaasiyadda cuntada laga qaado sida matagga, xiiq-laynta, shubanka, finanka maqaarka, ama bararka. Haddii jirkaygu ka falceliyo cunto cusub, wac bixiyahayga daryeelka caafimaadka ama i gee qaybta gargaarka degdega ah.
WAXAAN U BAAHANAHAY INAAN WAX U CUNO QAABKAYGA
- Afka ayaan kala qaadi haddii aan cunto kale u baahanahay.
- Afka ayaan isku qabani ama madaxa ayaan kaa leexin haddii aanan cunto kale rabin. Ha igu qasbin inaan wax cuno.
- Waxaa dhici karta inaan cuntada soo tufo ama wajiga beddelo. Waxaan baranayaa dhadhamo cusub iyo sida cuntada afka loogu wareejiyo.
- Haddii ay jiraan wax aanan ka helin, sug todobaad aanna iskudayo mar labaad. Waxaan ubaahan karaa inaan cuntada cusub isku dayo 10 jeer ama ka badan kahor inta aanan ka helin!
- Waxaan cuntada iska gaarsiin doonaa gacmahayga, wajiga, iyo timahayga. Iskuday inaadan la kurboon waxyaabaha aan isku qaso. Igu faan inta aan baranayo sida wax loo cuno.
- Ii ogolow inaan gacmahayga ama qaadada wax ku cuno. Waxaan gowsaha u isticmaalayaa inaan cuntada ku burburiyo carabka iyo farahana inaan afkayga ku dhex wareejiyo.
- Wax ila cun marka qoyskeenu wax cunayo. Waxaan si fiiican wax u cunayaa marka aad ila joogto. Aan iska damino telefishinka iyo moobeelka si aan u sheekaysano.
AAN CUNTADA KU CUNO FARAHAYGA
Marka aan gaaro 8 ama 9 bilood, waxaa laga yaabaa inaan cuntada ku cuno farahayga. Waxaad usii baahan kartaa inaad qaadada isticmaasho si aad cuntada ii siiso, laakiin aniguna aan iskudayo inaan cuntadayda cuno, sidoo kale.
Ka dhig cuntada oo dhan mid badqabta si aanan ugu saxan.
Cuntooyinka ammaanka ah ee “farahu” waa:
- Qudaarta yaryar ee la kariyay ama miraha jilicsan
- Hilibka yaryar ee la kariyay, digaagga, ama shinbirta turkey
- Digirta shiidan ee la kariyay, qeybta jaallaha ah ee ukunta, ama tofu
- Baastada la jajabiyay ama bariiska
- Cadadka rootiga duban ee af-gashiga ah, buskutka khaliga ah, ama toortada jilicsan
Ka dhig cuntada mid aan ka weynayn cidida suulkaaga.
INTEE IN LA'EG AYAAN CUNAA?
Waxaan u baahanahay inaan wax cuno ilaa 5 ama 6 jeer maalintii. Cuntadu waxay noqon kartaa caanaha naaska ama kuwa la qaso, ama cuntadu waxay noqon kartaa caanaha naaska ama kuwa la qaso oo lagu daray haruurka ilmaha la siiyo oo baaquli ku jira. Ku bilow 1 ama 2 qaado cunto walba. Isii waxbadan haddii aan doonayo. Waxaa dhici karta in aanan cunin wax walba oo saxanka iigu jira. Marka aan bilaabo inaan cunto badan cuno, waxaad i siin kartaa 2 ilaa 3 cunto marki wax la cunayo.
Waa kuwaan qaar kamid ah fikradaha:
6 - 8 BILOOD
2 qaado oo miraha peach ah oo shurbad ahaan ah
3 qaado oo ah haruurka laga sameeyo boorashka caruurta
8 - 10 BILOOD
3 qaado oo misir la shiiday ah
3 qaado oo bariiska cas oo la shiiday ah
1 qaado oo digaaga duban, oo jarjaran ah
10 - 12 BILOOD
2 qaado oo afokaadhada jarjaran ah
3 qaado oo baasatada haruurka ka smaaysan oo karsan, la jarjaray
Aan wax cuno ilaa aan ka muujinayo inaan dhargay. Waxaa dhici karta inaan bishimaha isku qabto, madaxa leexiyo ama ruxo, ama aan gacanta taago. I weydii inaan dhargay iyo in kale. Intaas kadib, iga jooji cuntada haddii aan sidaas rabo.
WAKHTIGA KOOBKA
Marka aan gaaro 6 bilood, waxaad isiin kartaa qadar yar oo biyo ah aniga oo baranaya sida koobka wax loogu cabbo.
BADQABKA CUNTADA
Waxaanu u baahanahay inaan gacmaha dhaqano kahor inta aadan cuntada ii smaayn ama aadan cuntada i siin.
Ku rid cuntadayda saxan yar waxaadna igu siisaa qaadada ilmaha.
Daadi cunto kasta, caanaha naaska, ama kuwa la qaso oo kusoo hara masaasadda, koobka, ama saxanka kadib marka aan wax cuno.
Ha ku kululayn cuntadayda mikroweefka. Afka ayay iga gubi kartaa.
CUNTADA LA RABO IN LA IGA ILAALIYO
Waxaan u baahanahay cuntada ku haboon da’dayda igana caawinaysa koritaanka wanaagsan.
Uma baahni sonkorta cuntada lagu daro, milixda, baruurta, ama waxyaabaha cuntada lagu daro. Sug inaad sharaab isiiso ilaa aan ka gaarayo ugu yaraan 12 bilood.
Ha i siin cuntada aan ku margan karo, sida:
- Qudaarta cayriinka ah
- Bacon (Hilibka la dubay)
- Canabka iswata
- Kallauunka lafaha leh
- Baradhada, sabuulka, ama jibiska toortada
- Qaloonka
- Nacnaca adag
- Lowska
- Hilibka ridqan ee duuban (hot dogs)
- Hilibka dareerinka
Sidoo kale, fadlan ha i siin cuntooyinka aan ku xanuunsan karo, sida:
Hilibka dhifka ama cayriinka ah
Caanaha lo'da
Malabka ama cuntada uu ku jiro. Mararka qaarkood malabka waxaa ku jirta bakteeriya (Clostridium botulinum) taasoo ilmaha xanuun u keeni karta. Waa inaan malab la i siin ilaa aan ka gaarayo da'da 12 bilood.
BILAABISTA SUBAGGA LOWSKA
Kadib marka aan iskudayo cuntooyinka adag, ii bilow subagga lowska. Arintan samaynteeda ayaa i caawin karta haddii qoyskeenu qabo xasaasiyadaha cuntada ama ukunta la xiriira, sida canbaarta ama xaaladaha kale ee maqaarka. Ku fidi subagga lowska oo yar, khafiif ah buskut yar dushiisa ama ku qas suugada tufaaxa iyo qorfe kuna fidi rooti yar dushiisa. Ila soco 2-da saac ee xigta si aad u hubiso inaanan yeelan wax falcelin xasaasiyad ah.
ILA CAYAAR!
Igu dad buste dhulka ku goglan. Dhig boombale meel ii dhow si aan u aado oo usoo qaato. Iisoo taraarixi kubad. Labada gacboodba i qabo oo aan kula socdo.
EEG WAXA AAN SAMAYN KARO!
Waxaan jeclahay inaan wax kaa barto. Wax ii akhri. Hees ii hees. Aanu wada cayaarno cayaaraha sida peek-a-boo (waji-qarsashada). I socodsii oo i tus waxyaabo cusub. Waxaan ahay mid firfircoon — isha igu hay!
6 ilaa 9 Bilood
- Waan fariisan karaa waana galgalan karaa.
- Waxaan bilaabayaa inaan xamaarto oo guurguurto.
- Waxaan jeclahay inaan waxyaabaha rux-ruxo aana soo tuuro si aan u arko bal waxa dhaca.
9 ilaa 12 Bilood
- Waxaan jeclahay inaan gacmahayga isticmaalo. Waxaan qabsan karaa koobkayga.
- Waxaan jeclahay inaan tilmaamo oo aan ku gacan-haatiyo macsalaamo.
- Waxaan dhahayaa da-da iyo ma-ma.
- Kor ayaan isu qaadi karaa si aan u istaago.
IGA DHIG QOF BADBAADSAN OO CAAFIMAAD QABA
- Waxaan u baahanahay baaritaano caafimaad iyo tallaalo si aan u noqdo qof caafimaad qaba. Waa inaan daryeel bixiyahayga la kulmaa marka aan jiro 6 bilood, 9 bilood, iyo 1 sano.
- Ku nadiifi ciridkayga iyo ilkahayga maro nadiif ah, qoyan ama caday ramal jilicsan ama silicone ah oo farta lagu isticmaalo kadib marka aan wax cuno. Bilow isticmaalka cadayga jilicsan oo leh daawada lagu cadaydo ee foloraydhku ku jiro marka ugu horeysa ee iligayga koowaad iisoo baxo.
- Marna ha i seexin aniga oo masaasad sita. Waan ku margan karaa, dhegaha ayay i xanuujin kartaa, ama waxa ay waxyeello iga soo gaari kartaa ilkahayga.
- Haddii dad kale cunto i siinayaan, hubi inaad wax ka weydiiso waxa aan cuno iyo qadarka aan cuno.
- Ii ogolow inaan wax sahmiyo oo waxbarto. Eeg qol walba oo aan tagi doono, laga bilaabo sagxadda hoose, iigana dhig kuwo ammaan ah.
- Iga fogee sigaarka, tubaakada, iyo dhammaanba qiiqa ama waxyaabaha kale ee la jiido. Qiiqu wuxuu waxyeelaynayaa sanbabadayda waana ku xanuunsan karaa.
- I dhexgali kursiga gaariga caruurta kahor inta aanan gaari raacin. Waa sharciga! Ku xir kursigayga kursiga danbe ee gaariga, aniga oo gadaal eegaya.
Wixii kaalmo dheeraad ah, kala xiriir La taliyahaaga Naasnuujinta ee WIC ama Khabiirka Qaabilsan Naasnuujinta ee WIC si aad u weydiiso wixii su’aalo ah oo ku saabsan naasnuujinta.
